Bu yazıda, koronavirüsün dünyada nasıl yayıldığı, COVID-19’un diğer hastalıklarla karşılaştırılması, araştırmacıların yeni koronavirüs araştırmalarını ne kadar hızlı yayınladıkları, seyahat kısıtlamalarının karbon emisyonlarını ve hava kalitesini nasıl etkilediği ve mevcut pandeminin 2003 SARS salgını ile karşılaştırılmasına yönelik bilgiler yer almaktadır.
COVID-19 sürecinde yayınlanan bazı makaleler, paylaşılan bilgiler ve alınan önlemler kapsamında kanıta dayalı olmayan bulgu ve önlemlerin zararları hakkında bilimsel bir kritik ortaya konuluyor. Pandemi süreçlerinin yönetimi konusunda epidemiyoloji bakış açısından değerlendirmelerde bulunuluyor.
COVID-19 pandemisinde en çok kayıp veren ülkelerin başında gelen İtalya’da yapılan epidemiyolojik çalışma, karantina sürecinin virüsün yayılımı üzerindeki etkisi ve asemptomatik vakaların toplumdaki oranı bulaş sürecindeki rolü üzerine yapılan tahminlere açıklık getiriyor. İtalya’daki ilk ölüm vakasını takiben başlatılan 14 günlük karantina sürecinde halkın en az %71’lik kısmının dahil olduğu iki tekrarlı çalışmada, burun ve boğaz sürüntülerindeki COVID-19 enfeksiyonu, demografik/klinik özellikler, hastaneye yatırılma ve temas çevresi üzerine veri toplanmıştır. 14 günlük karantina sürecinin başında ve sonunda yapılan testler COVID-19 enfekte bireylerin %43’ünün asemptomatik olduğunu ortaya koymuştur. Temaslı takibi ve bulaş zinciri taraması çalışmaları, yeni tespit edilen vakaların virüsün aynı evde yaşayan asemptomatik vakalarla temastan kaynaklandığını göstermiştir. 3275 kişinin yaşadığı Vo kasabasında gerçekleşen bu çalışma ile hasta bireylerin erken izolasyonu ve karantina sürecinin beraber uygulanması sayesinde virüsün yayılımının etkili ve hızlı bir şekilde önüne geçildiği gösterilmiştir.
https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.04.17.20053157v1.full.pdf
Cerrahi yüz maske kullanımının semptomatik hasta bireylerden insan korona ve influenza virüslerinin yayılımının önüne geçtiğini gösteren çalışma Nature Medicine dergisinde yayınlandı. Hasta bireylerin burun ve boğaz sürüntüleri, yaydıkları damlacıklar ve aerosollerdeki virüslerin tespit edildiği çalışmada öksürmediği halde bazı hastaların yaydığı aerosollerde RNA virüsüne rastlandı. Çalışma virüslerin aerosoller yoluyla da bulaşabilme ihtimalini ve maske kullanımının önemini ortaya koyuyor.
Temaslı Vaka Takibi Uygulaması karantinaya alternatif olabilir mi? Viral yayılımın çok hızlı olması, temaslı vaka takibinde daha büyük ölçekteki insan gruplarında daha hızlı çalışacak yöntemlere olan ihtiyacı ortaya koymuştur. COVID-19 salgınının son durumu ve epidemiyolojik parametrelerin değerlendirildiği bu çalışmada farklı bulaş yollarının yayılımındaki etkinliği ve epideminin durdurulabilmesi için vaka izolasyonu ve temaslı takibi için gerekli ihtiyaçlar tartışılmıştır. Yeterli sayıda insan tarafından kullanıldığında risk altındaki bireylerin bilgilendirildiği bir uygulamanın salgınların kontrol alınabilmesinde alternatif olabileceği değerlendirilmektedir
https://science.sciencemag.org/content/sci/early/2020/03/30/science.abb6936.full.pdf
Hava yolu müdahalelerinde kullanılan cerrahi malzemeler ve ekipmanlar kapsamında 3B yazıcılarda basılmak üzere eğitim maketi üzerinde denenmiş yerli video laringoskop blade takımı prototipi oluşturulmuştur.
Makine öğrenimi ile salgınlar belirlenebilir ve hareketleri tahmin edebilir. İlgili verilerin birleştirilmesi ve küresel düzeyde standartlaştırılması karmaşıktır. Klinik ve seyahat verilerini, aile öyküsü ve yaşam tarzı ile ilişkilendirmek ayrıntılı tahminler sağlayacaktır.
https://www.weforum.org/agenda/2020/03/covid-19-how-to-fight-disease-outbreaks-with-data/
Büyük veri analizi, yapay zeka destekli ileri uyarı sistemleri ve yoğun gözlem metodolojisini kullanan Güney Kore, ülkedeki koronavirüs durumunu kısa sürede kontrol altına almayı başardı.
COVID-19 ile mücadelede önleyici tedbirlerin alınması, nüfus hareketliliğine getirilecek sınırlamaların değerlendirilmesi, hastalığın yayılmasının önlenmesi ve toplumun pandemi ile başa çıkma esnekliğinin artırılması için veri yönetiminin önemli olduğu bilinmektedir. COVID-19 pandemisi ortamında halk sağlığı açısından verinin etkin kullanımına yardımcı olabilecek bazı değerlendirmeler yapılmaktadır.
https://www.weforum.org/agenda/2020/03/role-data-fight-coronavirus-epidemic/
Sonuçları Uluslararası Antimikrobiyal Ajanlar Dergisi’nde yayınlanan yeni bir çalışmada, popüler bir sıtma ilacı olan ticari ismi Plaqenuil’in etken maddesi hidroksiklorokin ile antibiyotik azitromisinin (Zithromax veya Azithrocin) birlikte kullanımının COVID-19 koronavirüsünün tedavisinde ve hastalarda virüsün süresinin azaltılmasında etkili olabileceğine dair erken kanıtlar bulundu.
Haberde Tocilizumab etken maddesini içeren Actemra ilacının SARS-CoV ve SARS-CoV-2 kullanımına yönelik faz 3 klinik araştırma safhasına geçilmesi ve 330 hasta üzerinde denenmesi için FDA tarafından onay verildiğine yer verilmiştir.
ACE2-Fc tedavisi, enfeksiyon sırasında akciğerlerde azalmış ACE2 seviyelerini destekleyecek ve böylece akut solunum sıkıntısı patofizyolojisini üçüncü bir etki mekanizması olarak doğrudan tedavi edecektir. Böyle bir tedavi, koruyucu bir aşı geliştirilmeden önce enfekte hastalara yardımcı olabilir.
COVID-19 hastalığı için Remdesivir çare olabilir mi? Ebola, SARS ve MERS’i içine alan geniş yelpazedeki viral ajanlara karşı etkinliği preklinik çalışmalarla gösterilmiş ve yeni koronavirüsüne karşı etkin olduğu hücre kültüründe görülen Remdesivir sağlık çalışanlarını rahatlatacak aday ilaç molekülü olabilir mi? Amerika, Avrupa, Kanada ve Japonya’dan toplam 53 ağır hasta üzerinde yapılan kohort çalışmasında Remdesivir kullanımı ile 36 hastanın klinik değerlerinde düzelme olduğu rapor ediliyor. Çalışma, daha önce Ebola’ın tedavisinde kullanılan Remdesivir’in diğer aday ilaç moleküllerine kıyasla daha güvenilir olduğunun ve kontrol gruplarının da dahil olduğu daha büyük hasta gruplarında klinik denemelerin tekrar edilmesi gerektiğinin altını çiziyor.
Tokyo Üniversitesi, akut pankreatiti tedavi etmek için kullanılan ilaç olan nafamostat mesilatın, yeni koronavirüsün (SARS-CoV-2) hastalığa neden olmak ve yaymak için kullandığı gerekli viral giriş sürecini etkili bir şekilde engelleyebileceğine yönelik yeni sonuçları yayınlamıştır.
https://www.u-tokyo.ac.jp/focus/en/articles/z0508_00083.html
Bu çalışmada, hidroksiklorokinin solunum yolu viral yükleri üzerindeki rolü değerlendirilmiştir. Fransız hastalara, tek kol protokolüne göre Mart’ın başından 16 Mart’a kadar günde 600 mg hidroksiklorokin verilmiş olup, nazofaringeal swablardaki viral yükleri her gün test edilmiştir. Klinik görünümlerine bağlı olarak, tedaviye azitromisin eklenmiştir. Küçük örneklem boyutuna rağmen, araştırmada hidroksiklorokin tedavisinin COVID-19 hastalarında viral yük azalması / kaybolması sağladığı ve etkisinni azitromisin ile güçlendirildiği sonuca varılmıştır.
Dünya Sağlık Örgütü, en umut verici dört ilacın (remdesivir, klorokin ve hidroksiklorokin, ritonavir/lopinavir, ritonavir/lopinavir ve interferon-beta) koronavirüs tedavisi için küresel denemesini başlattı.
ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) hayatı tehdit eden rahatsızlıkları olan hastaların onaylanmamış terapileri kullanmasına izin veren bir düzenleyici yol kullanarak, yeni koronavirüsün tedavisi için Bellerophon Therapeutics’in inhale nitrik oksit iletim sistemine “acil genişletilmiş erişim” sağlamıştır.
Makalede COVID-19’a neden olan SARS-CoV-2 virüsünün bir inhibitörü olarak in vitro ortamdaki sonuçlara göre İvermektin öne sürülmektedir. 48 saatte virüste hücre kültüründe yaklaşık 5000 kat azalma gerçekleştirme imkanına sahip olabileceği belirtilmektedir. Bu nedenle, ilaçların yeni hedeflere konumlandırması (drug re-purposing) için bir aday olabileceği yönünde görüş ortaya konmuştur.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0166354220302011
Karolinska Üniversitesi ve paydaşları tarafından Cell dergisine sunulan bir makalede, çözünür rekombinant insan ACE2 reseptörünün in vitro hücrelerde, insan böbrek organoidlerinde ve insan kan damarı organoidlerinde SARS-COV-2 virüsünün çoğalmasını 1000-5000 kat azalttığı gösterilmiştir. Erken dönem virüs enfeksiyonunu azaltmak için bir araç olarak önerilen çözünür rekombinant insan ACE2 proteini henüz akciğer dokusunda test edilmemiştir.
https://www.cell.com/pb-assets/products/coronavirus/CELL_CELL-D-20-00739.pdf
COVID-19’un ana proteazını (Mpro) hedefleyen yeni ilaç bileşiklerinin tanımlanması için sanal ilaç taraması sonuçları paylaşılmaktadır. Bilgisayar destekli ilaç tasarımı ile inhibitör mekanizması olarak N3’un belirlendiği ve virüsün Mpro ile oluşturduğu kristal yapısının incelendiği ortaya konmuştur. Çalışma kapsamında 10.000’den fazla bileşiğin denendiği, bunlardan altısının 0,67 ve 21,4 μM arasında değişen IC50 değerleri ile Mpro’yu inhibe edebildiği ifade edilmiştir. Çalışmanın sonuçları ilaç adaylarının daha hızla keşfedilmesine yol açabilen tarama stratejisinin etkinliğini göstermiştir.
ABD Başkanı Donald Trump Klorokin’i (Chloroquine) bir tedavi olarak lanse etti, ancak bilim adamları hala hastalarda etkili olduğundan emin değiller. Bir dizi klinik çalışma yapılması gerekiyor. Eğer Klorokinin SARS-CoV-2’ye karşı etkili olduğu gösterilirse, ilacın mekanizması sıtmaya karşı işlev gördüğü mekanizma ile olmayacaktır. Çünkü sıtmaya bir virüs değil Plasmodium cinsinden bir mikroparazit neden olmaktadır. Klorokin, parazitin konağının hemoglobinini sindirmesini toksik hale getirir.
Klorokin (CQ) ümit verici bir inhibe edici etki göstermesine rağmen, CQ’nin klinik kullanımı ciddi yan etkilere neden olabilir. CQ’ninkine oldukça benzer bir antiviral etki sergileyen hidroksiklorokin (HCQ) ‘nun daha iyi bir terapötik yaklaşım olarak kullanılabileceği önerilmiştir. HCQ, CO hücresi aktivitesini baskılayarak sitokin fırtınasını inhibe ederek COVID-19’un ciddi ilerlemesini hafifletecektir. Daha güvenli bir klinik profile sahiptir ve hamile olanlar için uygundur. HCQ’nun hem hastalık enfeksiyonu hem de önleyici etkilerini değerlendirmek için klinik çalışmaların yapılması tavsiye edilmiştir.
https://academic.oup.com/jac/advance-article/doi/10.1093/jac/dkaa114/5810487
İyileşmiş ve immünoglobulin içeren serum bağışlayabilen yeterli sayıda insan olduğunda hızla bulunabilen insan serumunun, COVID-19 hastalığının önlenmesi ve tedavisi için bir seçenek olduğu savunulmaktadır.
Makalede 2019 Yeni Koronavirüs Hastalığının tedavisinde bütünleştirici Çin-Batı tıbbının epidemiyolojik, klinik, önleyici ve terapötik kanıtları üzerine güncel değerlendirmeler sunulmuştur.
Daha önce SARS-CoV-1 dahil olmak üzere çoğu koronavirüsün güçlü bir inhibitörü olarak tanımlanan klorokin / hidroksiklorokinin, SARS-CoV-2’ye karşı olası etkisini araştırmak mantıklıdır. Bu makalede, SARS-CoV-2 replikasyon döngüsü ile olası klorokin girişim mekanizmaları değerlendirilmiştir.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0924857920300881
Roche’un artrit ilacı Actemra, Çin tarafından COVID-19 ile mücadelede kullanılıyor. Şirket şimdi yeni koronavirüsün neden olduğu ciddi COVID-19 pnömonisi olan hastanede yatan hastalarda, Actemra’yı araştırmak için randomize, çift kör, plasebo kontrollü bir faz 3 klinik deneme başlatmak için FDA ile birlikte çalışıyor.
ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), yaklaşık 45 dakikada sonuç veren hızlı koronavirüs teşhis kitini onayladı.
Abbott, kişinin beş dakika gibi kısa bir sürede enfekte olup olmadığını anlayabilen bir koronavirüs testini geliştirmiş olup, test kiti platformu çok küçük ve taşınabilir olduğu için sağlık hizmetinin verildiği her yerde kullanılabilecektir.
Shenyang, Huazhong ve SciLifeLab araştırmacıları, COVID-19 koronavirüsü için hızlı bir kolorimetrik tespit yöntemi geliştirdiler. Yaklaşım RT-LAMP’a (döngü aracılı izotermal amplifikasyon) dayanmakta olup, görsel bir kolorimetrik analiz (pembeden sarıya) kullanarak hızlı bir tespit sağlamaktadır.
https://www.scilifelab.se/news/new-rapid-covid-19-detection-method-developed/
Bu çalışmada, SARS-CoV-2 S proteininde reseptör bağlanma alanını (RBD) belirlenerek, RBD proteininin insan ve yarasa anjiyotensin dönüştürücü enzim 2 (ACE2) reseptörlerine güçlü bir şekilde bağlandığı bulunmuştur.
COVID-19’a sebep olan SARS-CoV-2’nin genetik dizininin 11 Ocak 2020’da yayınlanması, küresel çapta bu hastalığa karşı aşı geliştirmeye yönelik yoğun araştırma-geliştirme çalışmalarını tetiklemiştir. COVID-19 pandemisinin insani ve ekonomik etkileri, aşı geliştirme sürecinin hızlandırılması için yeni nesil aşı geliştirme teknoloji platformlarının yeni bir paradigma ile değerlendirilmesine yol açmış ve ilk COVID-19 aşı adayı beklenenden daha hızlı bir şekilde 16 Mart 2020 tarihinde insanlarda klinik test aşamasına geçmiştir. 8 Nisan 2020 tarihi itibariyle, küresel COVID-19 aşı araştırma-geliştirme çalışmaları 115 aşı adayını kapsamaktadır. Hızlanmanın zorunlu olduğu bu süreçte, aşının, acil durumlar veya benzer protokoller için 2021’in başında kullanıma hazır olması öngörülmektedir. Bu durum, ortalama 10 sene süren geleneksel aşı geliştirme aşamalarında, ilk Ebola aşısı için 5 yıllık hızlandırılmış süreçle kıyaslandığında dahi, temel değişikliğe yol açacak; paralel ve uyarlanmış geliştirme süreçlerini, yenilikçi düzenlemeleri ve üretim kapasitesinin ölçeklendirilmesini de kapsayan yeni aşı geliştirme paradigmasını gerektirecektir.
Bu çalışmada, SARS-CoV-2 genleri tarafından kodlanan tüm proteinler sistematik olarak analiz edilmiş, diğer koronavirüslerdeki proteinlerle karşılaştırılmış ve homoloji modellemeleri yapılmıştır. Hedefe dayalı sanal ligand taraması yapılarak 3CLpro, Spike, RdRp ve PLpro gibi önemli hedeflerin yapısı ve tarama sonuçları ayrıntılı olarak tartışılmıştır. Halihazırda piyasada bulunan ve SARS-CoV-2 için klinik araştırmalara tabi tutulanlar da dahil olmak üzere yaygın olarak kullanılan 78 anti-viral ilaçla veritabanı oluşturularak olası hedefler ve potansiyel ilaçlar öngörülmüştür.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2211383520302999
Avrupa Araştırma Alanı (ERA) için ERAvsCorona Eylem Planı yayımlanmıştır. Eylem planında koronavirüse karşı Ar-Ge finansmanının koordinasyonu, klinik araştırmaların yaygınlaştırılması ve desteklenmesi, sağlıkla ilgili yenilikçi ve hızlı yaklaşımlar için yeni finansman imkanları ve fon kaynakları için fırsatların oluşturulması, yenilikçi şirketlere desteğin artırılması, geçici üst düzey Ar-Ge odaklı komitenin oluşturulması, araştırma altyapılarına erişim, araştırma veri paylaşım platformu ve Pan-EU Hackathon için atılan ve atılması planlanan adımlar vurgulanmaktadır.
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/covid-firsteravscorona_actions.pdf
COVID-19’un makroekonomik etkilerine, sektörel yansımalarına ve şirketler için kriz yönetimine yönelik rehber niteliğinde dokümanlar yer almaktadır. Bu kapsamda telekom, bankacılık ve otomotiv sektörleri de dahil olmak üzere farklı sektörler ve tedarik zinciri üzerindeki etkileri irdelenmektedir. Ayrıca, şirketlerin COVID-19 sırası ve sonrası süreç ile başa çıkabilmelerine yönelik öneriler yer almaktadır (Küresel Kriz Araştırması, COVID-19’a karşı olası etkileri değerlendirme rehberi vb).
WHO tarafından yayımlanan “A Coordinated Global Research Roadmap: 2019 Novel Coronavirus” adlı raporda COVID-19 ile ilgili araştırma alanları kapsamında epidemiyolojik çalışmalar, klinik karakterizasyon ve yönetim, sağlık çalışanlarının korunması da dahil olmak üzere enfeksiyonun önlenmesi ve kontrolü, aday terapötiklere yönelik araştırmalar, aday aşılara yönelik araştırmalar, araştırmalarda etik hususlar ve ayrıca salgın tepkisinde sosyal bilimler araştırma alanlarına ilişkin mevcut durum ve bilgi boşlukları ortaya konmaktadır.
https://www.who.int/blueprint/priority-diseases/key-action/Coronavirus_Roadmap_V9.pdf?ua=1
TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi’nin Mart Ayı özel sayısında koronavirüs hakkında detaylı bilgi verilmiştir.
https://tubitak.gov.tr/sites/default/files/18842/bilim_ve_teknik_coronavirus_hakkinda.pdf
